حد نصاب در اعتقاد به توحيد

س 1. حد نصاب در اعتقاد به توحيد چيست؟ (در چه صورت فرد از اسلام خارج مى گردد؟ آيا عدم اعتقاد به توحيد صفاتى و ذاتى به معناى دقيق آن باعث خروج از اسلام مى شود؟)

ج. در حكم به اسلام اقرار به كلمه توحيد معتبر است يعنى بدون آن اگر شخص سابقه ى كفر داشته باشد- هر چند قلباً معتقد به مضمون اين كلمه طيبه باشد- حكم به اسلام او نمى شود. با اين اقرار كه مقرون به فهم اجمالى و عرفى معناى آن است و توحيد ذاتى در همان مفهوم اجمالى آن درج است، شخص موحد شمرده مى شود. اين اقرار با اقرار به صفات معروفه مثل حيات و قدرت و علم و غيرها نيز برابر و مساوق است هر چند شخص التفات به آنها نداشته باشد. مسلم است كه اقرار به خداى فاقد حيات و تحقق و علم و قدرت از كسى معقول و منطقى نيست وقتى گفتند: «لا اله الا الله» بالاجمال به همه صفات كماليه اقرار مى كنند.

امّا مطلب توحيد صفاتى به معناى اين كه خدا در صفات كماليه خود منفرد و يكتا است و شبيه و نظير يا شريك ندارد نيز فى الجمله در همان اقرار به كلمه توحيد مندرج است اگر چه موقع تلفظ و اقرار به آن مغفول عنه باشد ولى با توجه به تفصيل اين معنى مورد قبول است. بنابراين اقرار به وحدانيت خدا اقرار به وحدانيت او از جهت ذات و صفت مى باشد يعنى خدا ذاتاً و صفتاً واحد است و مثل و نظير ندارد.

اما اين مطلب كه صفات خدا عين ذات اوست يا زايد بر ذات است اين مستقيماً به معناى بى ضد و ندّى او در ذات و صفت مربوط نمى شود و در نزد اهل نظر و تامل كه اين سؤال برايشان مطرح مى شود قول به زيادتى صفات بر ذات مستلزم مفاسد كثيره مى شود كه اگرچه به ظاهر حكم بكفر قائل آن نشود توحيد او را مخدوش مى سازد.

ص: 2